Παχυσαρκία: Η μόνιμη πανδημία και οι ολιστικές προσεγγίσεις στη διαχείριση βάρους

Παχυσαρκία: Η μόνιμη πανδημία και οι ολιστικές προσεγγίσεις στη διαχείριση βάρους

Τα πάντα παχαίνουν. Όλα παχαίνουν – πια – αλλιώς δεν εξηγείται ότι τα ποσοστά παχυσαρκίας έχουν τριπλασιαστεί από το 1975 μέχρι σήμερα. Ένας στους 7, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι παχύσαρκος. Αλλά και στους έφηβους, τα ποσοστά έχουν τετραπλασιαστεί.

Σήμερα, η παχυσαρκία έχει εξελιχθεί σε ένα είδος μόνιμης πανδημίας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, η ιατροφαρμακευτική έρευνα έχει φτάσει σήμερα στο σημείο να παράγει φάρμακα για την παχυσαρκία, όπως τα καινοτόμα Ozempic και Wegovy, που βρίσκονται στην κυκλοφορία μόλις λίγα χρόνια (από το 2017).

Γιατί όμως έχουμε φτάσει σήμερα στην ανάγκη του φαρμάκου; Δύσκολα θα βρούμε έναν επιστήμονα να υποστηρίξει ότι ένα χάπι μπορεί να αντικαταστήσει έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Αυτό σημαίνει ότι μιλάμε για μια περίπλοκη υπόθεση, που εκτός από ζήτημα βούλησης και διατροφής, έχει πτυχές που έχουν να κάνουν με την υγεία του κάθε ατόμου, για παράδειγμα ορμονικές ανισορροπίες, στρες, φλεγμονές, ή ακόμα και το μικροβίωμα του εντέρου.

Η παχυσαρκία είναι ένας δύστροπος, ενοχλητικός “συγκάτοικος” στο σώμα μας, και η προσπάθεια να πάρουμε τον έλεγχο της υγείας και του οργανισμού ξανά στα χέρια μας δύσκολη. Ευτυχώς, όμως, έχουμε πια και αρκετούς συμμάχους.

Κατανοώντας την παχυσαρκία ως νόσο

Το 1997, ο ΠΟΥ αναγνώρισε επίσημα την παχυσαρκία ως νόσο—ένα ορόσημο που υπογράμμισε τη σοβαρότητα αυτής της κατάστασης. Ως νόσος, η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται από κλινικά συμπτώματα που μπορούν να μειώσουν σημαντικά τόσο το προσδόκιμο ζωής όσο και την ποιότητα ζωής. Ο ορισμός περιλαμβάνει επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία, ανεξάρτητα από το αν η αιτία είναι γνωστή ή άγνωστη.

Αλλά τι ακριβώς χαρακτηρίζεται ως παχυσαρκία; Έχει σημασία πρώτα να κατανοήσουμε τι σημαίνει.

Το κύριο εργαλείο μέτρησης είναι ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), που υπολογίζεται διαιρώντας το βάρος σε κιλά με το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα. Σύμφωνα με τις ταξινομήσεις του ΠΟΥ:

Οι σύγχρονες ιατρικές πρακτικές πλέον δίνουν έμφαση και στη μέτρηση της περιφέρειας της μέσης στο ύψος του ομφαλού ως καλύτερο δείκτη κοιλιακής παχυσαρκίας, η οποία ενέχει μεγαλύτερους κινδύνους για την υγεία. Τα υγιή όρια είναι λιγότερο από 102 εκατοστά για τους άνδρες και λιγότερο από 88 εκατοστά για τις γυναίκες.

Χάρη στην ευρεία ενημέρωση που υπάρχει σήμερα διαθέσιμη, οι περισσότεροι γνωρίζουμε καλά ότι η παχυσαρκία δεν αφορά μόνο στην εμφάνισή μας, — αφορά στο τι συμβαίνει μέσα στο σώμα. Ο Ιπποκράτης έγραφε ότι η παχυσαρκία συνεπάγεται απαραίτητα φλεγμονή του αίματος. Η σύγχρονη επιστήμη επιβεβαιώνει αυτή τη διαπίστωση, δείχνοντας ότι το σπλαχνικό λίπος (το λίπος που περιβάλλει τα όργανά μας) λειτουργεί ως ενδοκρινής αδένας, εκκρίνοντας προφλεγμονώδεις κυτοκίνες που πυροδοτούν αντιδράσεις σε ολόκληρο το σώμα.

Η έρευνα έχει συνδέσει οριστικά την παχυσαρκία με πολυάριθμες συνυπάρχουσες καταστάσεις:

• Διαβήτης τύπου 2
• Καρδιαγγειακές παθήσεις
• Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση
• Διαταραχές της έμμηνου ρύσης και υπογονιμότητα
• Άπνοια ύπνου
• Λιπώδης διήθηση του ήπατος
• Χολολιθίαση
• Διάφορες μορφές καρκίνου
• Προκλήσεις ψυχικής υγείας και κοινωνικός στιγματισμός

Πείνα: πώς λειτουργεί και ποιος ο μηχανισμός της 

Έρχεται σε ανύποπτο χρόνο, όποτε “θέλει”, και χορταίνει δύσκολα… Αυτό το… άτιμο αίσθημα της πείνας, έχει μελετηθεί αρκετά και πλέον γνωρίζουμε γιατί έχει αυτή την “περίεργη” συμπεριφορά στον οργανισμό μας. Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει πολύπλοκα μονοπάτια που ρυθμίζουν την πείνα και τον κορεσμό. Η πείνα ενεργοποιείται μέσω της ορμόνης ακετυλγκρελίνη όταν το στομάχι είναι άδειο, ενώ καταστέλλεται από την α-μελανοτρόπο ορμόνη που εκκρίνεται από τον υποθάλαμο.

Για να λειτουργήσουν σωστά τα σήματα κορεσμού, πρέπει να παίξουν το ρόλο τους και άλλες ορμόνες—η ινσουλίνη, το γλυκογόνο, η χολοκυστοκινίνη, το πεπτίδιο YY, η οξυντομοντουλίνη και το πεπτίδιο το ανάλογο του γλυκαγόνου-1 (GLP-1). Αυτό το πολύπλοκο σύστημα εξηγεί γιατί η απλή φράση-κουβέντα που σκεπτόμαστε συχνά, λέμε και συζητάμε σχετικά με τη διαχείριση του βάρους, το γνωστό “τρώω λιγότερο” ή “άμα κόψεις το φαΐ θα χάσεις κιλά”, δεν είναι πάντα αποτελεσματικό, ούτε σκόπιμο.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι πολλά φάρμακα αναπτύχθηκαν στο παρελθόν, πότε στοχεύοντας το πρώτο μονοπάτι της ενεργοποίησης της πείνας και πότε το δεύτερο, δηλαδή αυτό της αντίληψης του κορεσμού ή ακόμη και τα ενδιάμεσα, οδηγώντας σε απώλεια λίπους μέσω του εντέρου. Κάποια από αυτά τα φάρμακα, όπως η ορλιστάτη, επέφεραν μέτρια αποτελέσματα σε συνδυασμό με χαμηλές θερμιδικές δίαιτες, ενώ κάποια άλλα όπως η σιβουτραμίνη αποσύρθηκαν επειδή προκάλεσαν αύξηση των εγκεφαλικών και καρδιακών επεισοδίων. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια υπερκατανάλωση των ουσιών αναλόγων του γλυκαγόνου-1 και φαίνεται ότι η συνεχόμενη χρήση τους σε παχύσαρκους στα πρώτα στάδια του μεταβολικού συνδρόμου μπορεί να διαταράξει σημαντικά την ισορροπία των λιπιδίων.

Γιατί οι “κλασικές” δίαιτες δεν έχουν πάντοτε αποτέλεσμα

Για δεκαετίες, η μόνιμη επωδός για την απώλεια βάρους ήταν: “Φάε λιγότερο, κινήσου περισσότερο.” Αν όμως αυτό λειτουργούσε πάντα, δεν θα βλέπαμε τα ποσοστά παχυσαρκίας να αυξάνονται συνεχώς. Το πρόβλημα είναι ότι οι περισσότερες παραδοσιακές δίαιτες δεν λαμβάνουν υπόψη τον εξατομικευμένο τρόπο με τον οποίο το σώμα μας ρυθμίζει την πείνα, τον μεταβολισμό και την αποθήκευση λίπους.

Στη δεκαετία του ’90, διαδόθηκε η “μόδα” των light, και των χαμηλών λιπαρών. Παράλληλα, έγιναν αρκετά δημοφιλείς οι δίαιτες σε χαμηλά λιπαρά. Αποδείχθηκε, όμως, ότι πολλοί κατέληγαν να καταναλώνουν περισσότερες επεξεργασμένες τροφές, ιδίως υδατάνθρακες, με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα επίπεδα ινσουλίνης και η συσσώρευση λίπους στους καταναλωτές.

Την ίδια στιγμή, ενώ η προσέγγιση του θερμιδικού ελλείμματος (μείωση θερμίδων) έχει λογική, δεν εφαρμόζεται πάντα με το σωστό τρόπο. Θέλει προσοχή η διάρκεια, οι ώρες των γευμάτων, η ποιότητα των τροφών, η κατάσταση του οργανισμού, κ.λπ.  Διότι, όταν μειώνουμε δραστικά τις θερμίδες, ο μεταβολισμός μας επιβραδύνεται και η γκρελίνη (η ορμόνη της πείνας) αυξάνεται, καθιστώντας τη διατήρηση της απώλειας βάρους εξαιρετικά δύσκολη.

Τέλος, οι πρακτικές και οι τακτικές μάρκετινγκ της βιομηχανίας τροφίμων προσθέτουν κι αυτές διάφορες “παγίδες”. Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα είναι σχεδιασμένα να υπερδιεγείρουν τα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου, κάνοντάς μας να καταναλώνουμε εκατοντάδες επιπλέον θερμίδες ασυναίσθητα. Επίσης, διασπώνται γρήγορα, εμποδίζοντας τα φυσικά σήματα κορεσμού (το αίσθημα ότι “χορτάσαμε”).

Οι παραπάνω συνδυασμοί απομάκρυναν την κοινωνία από διατροφικές συνήθειες που κανονικά θα έπρεπε να λαμβάνουν υπόψη την ορμονική ισορροπία, τις ανάγκες του μεταβολισμού και την υγεία του εντέρου.

Το μικροβίωμα του εντέρου: Ο άγνωστος ρυθμιστής του βάρους

Δυστυχώς, τα επεξεργασμένα τρόφιμα επηρεάζουν ακόμα ένα σημείο του σώματός μας: το μικροβίωμα του εντέρου. Διότι επιδεινώνουν τυχόν φλεγμονές και την αντίσταση στην ινσουλίνη.

Το μικροβίωμα όμως είναι πολύ σημαντικό για τη διαχείριση του βάρους. Νέες μελέτες έχουν δείξει ότι τα βακτήρια του εντέρου παίζουν καθοριστικό ρόλο στο μεταβολισμό και την αποθήκευση λίπους. Οι άνθρωποι με παχυσαρκία συχνά έχουν λιγότερο ποικιλόμορφο μικροβίωμα, κάτι που επηρεάζει τις ορμόνες κορεσμού, όπως η GLP-1 και η PYY. 

Ορισμένα βακτήρια ενισχύουν την απορρόφηση λίπους και επιβραδύνουν τον μεταβολισμό. Άλλα, όπως το Akkermansia muciniphila και τα Βifidobacteria, συνδέονται με μειωμένο σωματικό λίπος και καλύτερη διαχείριση της πείνας. Γι’ αυτό το λόγο, μια διατροφή πιο πλούσια σε προβιοτικά (γιαούρτι, κεφίρ, λάχανο τουρσί) και πρεβιοτικές ίνες (μπανάνες, σκόρδο, κρεμμύδια, ψύλλιο, ινουλίνη κ.ά.) μπορεί να βελτιώσει την ισορροπία του εντερικού μικροβιώματος και να υποστηρίξει τη φυσική απώλεια βάρους.

Αντιμετωπίζετε δυσκολία στην προσπάθειά σας για τη διαχείριση του βάρους; Έχετε κουραστεί από τις διάφορες δίαιτες και προγράμματα άσκησης; 

Σκεφτείτε μια τελείως διαφορετική, ολιστική προσέγγιση, που θα λάβει υπόψη τα πραγματικά αίτια των δυσκολιών. Μια προσέγγιση που κινητοποιεί το φυσικό μηχανισμό του σώματος.

Συμπλήρωσε το τηλέφωνό σου για να μάθεις περισσότερα ή κάλεσε στο 211 1824 591.

Πέρα από τη φαρμακευτική αγωγή – Αλλαγές στον τρόπο ζωής

Ενώ οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν αναπτύξει φάρμακα που στοχεύουν διάφορα μεταβολικά μονοπάτια—με ανάμεικτα αποτελέσματα και μερικές φορές σοβαρές παρενέργειες—η πιο βιώσιμη προσέγγιση για τη διαχείριση του βάρους παραμένει η τροποποίηση του τρόπου ζωής.

Η σύγχρονη βιολογία αναγνωρίζει την έννοια της επιγενετικής—πώς δηλαδή οι περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν την έκφραση των γονιδίων. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και αν φέρουμε γονίδια που σχετίζονται με μεταβολικές διαταραχές ή τάσεις παχυσαρκίας, δεν είμαστε “καταδικασμένοι” να εμφανίσουμε αυτές τις τάσεις. Το περιβάλλον μας—τι τρώμε, πώς ζούμε και εργαζόμαστε, ακόμα και οι σκέψεις μας—παίζει καθοριστικό ρόλο στο αν θα εκδηλωθούν αυτές οι γενετικές προδιαθέσεις.

Αρχαία σοφία και σύγχρονα προβλήματα

Είναι ενδιαφέρον ότι οι συμβουλές του Ιπποκράτη για την απώλεια βάρους από πάνω από 2.000 χρόνια πριν ευθυγραμμίζονται με πολλές σύγχρονες προσεγγίσεις:

• Εκτέλεση έντονης δραστηριότητας πριν τα γεύματα
• Γεύμα αμέσως μετά την άσκηση ενώ είμαστε ακόμα λαχανιασμένοι
• Κατανάλωση μόνο αραιωμένου, δροσερού κρασιού πριν τα γεύματα
• Συμπερίληψη σουσαμιού και άλλων μπαχαρικών στα γεύματα
• Κατανάλωση λιπαρών γευμάτων για επίτευξη κορεσμού με λιγότερο φαγητό
• Φαγητό μόνο μία φορά την ημέρα
• Αποφυγή μπάνιου
• Ύπνος σε σκληρό κρεβάτι
• Πέρασμα όσο το δυνατόν περισσότερου χρόνου χωρίς ρούχα (προώθηση έκθεσης σε διάφορες θερμοκρασίες).

Αυτές οι συστάσεις αντικατοπτρίζουν πτυχές σύγχρονων στρατηγικών διαχείρισης βάρους όπως οι κετογονικές δίαιτες, η διαλειμματική νηστεία, η ενίσχυση της έκκρισης χολής, η άσκηση και η σωματική εργασία.

Η ολιστική πορεία για την αιώνια υπόθεση που ονομάζεται αδυνάτισμα

Ενώ τα φάρμακα μπορεί να στοχεύουν συγκεκριμένα μεταβολικά μονοπάτια, δεν αντιμετωπίζουν το θεμελιώδες ζήτημα της αλλαγής συνηθειών. Αυτό παραμένει στην προσωπική μας ευχέρεια και αντιπροσωπεύει την πιο αποτελεσματική προσέγγιση για τη διατήρηση όχι μόνο ενός υγιούς βάρους, αλλά συνολικής ευεξίας.

Η βιώσιμη διαχείριση βάρους απαιτεί την αντιμετώπιση του ατόμου ως “όλον”, αφού ο άνθρωπος είναι μαζί—σώμα, νους και τρόπος ζωής. Μακριά και πέρα από στερήσεις, εξαντλητικές δίαιτες και ζυγαριές κουζίνας. Μέσω εξατομικευμένων διατροφικών πλάνων, τεχνικών διαχείρισης άγχους, πρακτικών κίνησης προσαρμοσμένων στις μοναδικές μας ανάγκες και υποστήριξης για αλλαγή συμπεριφοράς, μπορούμε να κάνουμε μόνιμες αλλαγές προς το καλύτερο, προς το στόχο μας και να απαλλαχθούμε από προσωρινές λύσεις ή – ακόμα χειρότερα – “μαγικές” λύσεις που ούτε έχουν αποτέλεσμα ούτε λύνουν κάποιο πρόβλημα.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. (2023). Ενημερωτικό δελτίο για την παχυσαρκία και το υπερβολικό βάρος. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight

2. Αμερικανική Εταιρεία Μεταβολικής και Βαριατρικής Χειρουργικής (2023). Γιατί η παχυσαρκία είναι νόσος

3. ΠΟΥ. (2023). Παχυσαρκία: πρόληψη και διαχείριση της παγκόσμιας επιδημίας. https://www.who.int/news/item/17-05-2023-new-WHO-framework-available-for-prevention-and-management-of-obesity

4. Ελληνική Διαιτολογική Εταιρεία. Η ιστορία της παχυσαρκίας από τον Ιπποκράτη στην ορλιστάτη. https://www.eiep.gr/

5. Ολιστική προσέγγιση μέσω του ενεργειακού ελέγχου: https://youtu.be/bTu7G1B_0-o