Ομοκυστεΐνη: ο σιωπηλός δείκτης υγείας που αξίζει να παρακολουθούμε
Η ιστορία πίσω από τη μικρή πρωτεΐνη που κάνει ζημιά
Φανταστείτε έναν αόρατο εισβολέα στο σώμα σας που εργάζεται αθόρυβα, προκαλώντας σταδιακά βλάβες στα αγγεία σας, χωρίς να δίνει προφανή σημάδια μέχρι να είναι πολύ αργά. Αυτός ο “εισβολέας” δεν είναι άλλος από την ομοκυστεΐνη – ένα αμινοξύ που, όταν συσσωρεύεται στο αίμα μας, μπορεί να αποτελέσει τον κρυφό ένοχο πίσω από πολλές σύγχρονες ασθένειες.
Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες του 2024-2025 (Witucki & Jakubowski, 2024; Unadkat et al., 2024), η ομοκυστεΐνη αναδεικνύεται ως ένας από τους πιο αξιόπιστους προγνωστικούς δείκτες για καρδιαγγειακά νοσήματα, νευροεκφυλιστικές παθήσεις και μεταβολικές διαταραχές. Παρόλα αυτά, στη σύγχρονη ιατρική πρακτική συχνά δίνεται περισσότερη έμφαση στη χοληστερόλη και την αρτηριακή πίεση, με την ομοκυστεΐνη να παραμένει στο περιθώριο των εξετάσεων ρουτίνας.
Τι είναι η ομοκυστεΐνη και γιατί πρέπει να μας ενδιαφέρει
Η ομοκυστεΐνη είναι ένα αμινοξύ που παράγεται φυσιολογικά στο σώμα μας κατά τη διάσπαση της μεθειονίνης – ενός απαραίτητου αμινοξέος που λαμβάνουμε από τις πρωτεΐνες της διατροφής μας. Σε ένα υγιές σώμα, η ομοκυστεΐνη μετατρέπεται γρήγορα είτε πίσω σε μεθειονίνη είτε σε κυστεΐνη, με τη βοήθεια των βιταμινών Β6, Β9 (φυλλικό οξύ) και Β12.
Η ομοκυστεΐνη μεταβολίζεται κυρίως με δύο συμπληρωματικούς δρόμους: την επαναμεθυλίωση και τη διασουλφίωση.
- Στην επαναμεθυλίωση, η ομοκυστεΐνη μετατρέπεται ξανά σε μεθειονίνη με τη βοήθεια της βιταμίνης Β12, της μπεταΐνης, της χολίνης και ενζύμων όπως η συνθάση της μεθειονίνης. Το μονοπάτι αυτό αυξάνει τη μεθυλίωση του οργανισμού, γεγονός που προσφέρει προστασία από οξειδώσεις και μειώνει τον κίνδυνο ενεργοποίησης ογκογονιδίων.
- Στη διασουλφίωση, η ομοκυστεΐνη μετατρέπεται σε κυστεΐνη μέσω της βιταμίνης Β6 και ενζύμων όπως η συνθάση και η λυάση της κυσταθειονίνης. Με τον τρόπο αυτό απομακρύνεται οριστικά από τον κύκλο της μεθειονίνης και αξιοποιείται για την παραγωγή γλουταθειόνης, ενός από τα ισχυρότερα αντιοξειδωτικά του οργανισμού.
Όταν κάποιο από τα δύο μονοπάτια υπολειτουργεί – είτε λόγω έλλειψης βιταμινών είτε λόγω γενετικών μεταλλάξεων – η ομοκυστεΐνη συσσωρεύεται στο αίμα, με συνέπειες για την αγγειακή και κυτταρική υγεία.
Το πρόβλημα ξεκινά όταν η ομοκυστεΐνη δεν μπορεί να μεταβολιστεί σωστά. Επειδή μοιάζει δομικά με την κυστεΐνη, έχουν δηλαδή παρόμοια “μορφή”, μπορεί να “ξεγελάσει” το σώμα και να ενταχθεί “κατά λάθος” στη σύνθεση πρωτεϊνών. Αυτό δημιουργεί κακοφορμισμένες πρωτεΐνες που ο οργανισμός αναγνωρίζει ως ξένες, ενεργοποιώντας μια αλυσίδα φλεγμονωδών αντιδράσεων. Αυτές με τη σειρά τους οδηγούν σε οξειδωτικό στρες και βλάβες στο ενδοθήλιο των αγγείων.
Οι φυσιολογικές τιμές και τα επίπεδα ανησυχίας
- Φυσιολογικές τιμές: 5-15 μmol/L
- Ήπια αύξηση: 15-30 μmol/L
- Μέτρια αύξηση: 31-100 μmol/L
- Σοβαρή αύξηση: >100 μmol/L
Ακόμα και ήπιες αυξήσεις συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών θεμάτων. Μια μείωση κατά 5 μmol/L εκτιμάται (Olthof & Verhoef, 2013) ότι μειώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου κατά 20-30% και εγκεφαλικού κατά 40-60%.
Πώς η ομοκυστεΐνη καταστρέφει τα αγγεία μας
Σκεφτείτε τα αγγεία σαν αυτοκινητόδρομους που μεταφέρουν το αίμα σε όλο το σώμα. Η υψηλή ομοκυστεΐνη είναι σαν να ρίχνουμε κάποιο οξύ σε αυτούς τους δρόμους, προκαλώντας έτσι μικροτραυματισμούς στο εσωτερικό τοίχωμα (ενδοθήλιο) των αγγείων.
Όταν συμβαίνει αυτό, ο οργανισμός προσπαθεί να “επιδιορθώσει” τη ζημιά στέλνοντας χοληστερόλη, ασβέστιο και ινώδη κύτταρα στο σημείο της βλάβης. Με τον καιρό, αυτά τα “επιθέματα” συσσωρεύονται, δημιουργώντας την αθηρωματική πλάκα που στενεύει τα αγγεία και αυξάνει τον κίνδυνο εμφράγματος και εγκεφαλικού (Barter & Rye, 2006).
Οι παθήσεις που συνδέονται με την υψηλή ομοκυστεΐνη
• Καρδιαγγειακά νοσήματα
Μετα-αναλύσεις του 2024 από 59 μελέτες με πάνω από 87.000 ασθενείς έδειξαν ισχυρή συσχέτιση μεταξύ υψηλής ομοκυστεΐνης και στεφανιαίας νόσου (Unadkat et al., 2024). Η συσχέτιση αυτή μάλιστα ενισχύεται με την πάροδο του χρόνου, ιδιαίτερα στους Ασιάτες και Αφρικανούς πληθυσμούς, όπου η τυπική μέση διαφορά (SMD) ήταν 0.85 και 0.73 αντίστοιχα, σε σύγκριση με 0.32 για τους Ευρωπαίους πληθυσμούς.
• Νευροεκφυλιστικές παθήσεις
Η ομοκυστεΐνη συνδέεται άμεσα με τη νόσο Alzheimer, την άνοια, το Πάρκινσον, καθώς και με την κατάθλιψη και τη σχιζοφρένεια. Ο μηχανισμός που εξηγεί αυτή τη σύνδεση είναι ότι το ομοκυστεϊνικό οξύ προσδένεται στους υποδοχείς NMDA των νευρώνων, προκαλώντας αύξηση του ενδοκυτταρικού ασβεστίου και ενεργοποιώντας τον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο (Karolczak & Watala, 2021). Έρευνες δείχνουν ότι ακόμη και μικρές αυξήσεις της ομοκυστεΐνης μπορούν να επηρεάσουν τη γνωστική λειτουργία και τη μνήμη.
• Διαβητική νευροπάθεια και επιπλοκές
Νέες έρευνες του 2024 δείχνουν ότι η ομοκυστεΐνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρώιμος δείκτης για διαβητικές μικροαγγειακές επιπλοκές (Li et al., 2024). Άτομα με διαβήτη και υψηλή ομοκυστεΐνη έχουν αυξημένο κίνδυνο για νεφροπάθεια, αμφιβληστροειδοπάθεια και νευροπάθεια.
• Οστεοπορωτικά κατάγματα
Η υψηλή ομοκυστεΐνη διαταράσσει το μεταβολισμό των οστών, μειώνει την οστική πυκνότητα και αυξάνει τον κίνδυνο καταγμάτων, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους. Μελέτες έχουν δείξει ότι κάθε αύξηση κατά 5 μmol/L στην ομοκυστεΐνη συνδέεται με 4% αυξημένο κίνδυνο κατάγματος ισχίου.
• Επιπλοκές εγκυμοσύνης
Σε γυναίκες με υψηλή ομοκυστεΐνη αυξάνεται σημαντικά ο κίνδυνος για δισχιδή ράχη, συγγενείς ανωμαλίες και αποβολές. Η σύνδεση αυτή είναι ιδιαίτερα ισχυρή σε γυναίκες με μεταλλάξεις του γονιδίου MTHFR, που επηρεάζουν το μεταβολισμό του φυλλικού οξέος (Dean, 2024).
Η γενετική σύνδεση: μεταλλάξεις MTHFR
Περίπου 40% του πληθυσμού φέρει τη μετάλλαξη C677T του γονιδίου MTHFR, η οποία μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα του ενζύμου έως και 80% (Levin et al., 2016). Αυτό σημαίνει ότι αυτά τα άτομα έχουν φυσική δυσκολία στη μετατροπή του φυλλικού οξέος και στη ρύθμιση της ομοκυστεΐνης. Οι δύο πιο κοινές μεταλλάξεις είναι η C677T (πιο συχνή και σημαντική) και η A1298C (λιγότερο σημαντική μεμονωμένα). Αν κάποιος έχει μία μετάλλαξη (ετερόζυγη) έχει ήπια αύξηση κινδύνου, ενώ με δύο μεταλλάξεις (ομόζυγη) ο κίνδυνος είναι σημαντικά αυξημένος.
Γιατί δίνεται συχνά περισσότερη έμφαση στη χοληστερόλη παρά στην ομοκυστεΐνη
Όλο και περισσότεροι γιατροί σήμερα δεν δίνουν τόσο μεγάλη βαρύτητα στη μέτρηση της ολικής χοληστερόλης, και ρίχνουν την προσοχή που χρειάζεται στην ομοκυστεΐνη, η οποία μέχρι πρότινος βρισκόταν στο “περιθώριο”. Αυτό συνέβαινε για διάφορους λόγους.
- Πρώτον, η φαρμακευτική βιομηχανία έχει επενδύσει δισεκατομμύρια στην ανάπτυξη και προώθηση των στατινικών φαρμάκων. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα στατινικά μπορεί να υπερσυνταγογραφούνται, με κριτικούς να υποστηρίζουν ότι η διεύρυνση των κατευθυντήριων οδηγιών επηρεάζεται από τα οικονομικά συμφέροντα της φαρμακευτικής βιομηχανίας (Byrne et al., 2023; Malhotra, 2025).
- Επιπλέον, η επιστημονική κοινότητα δεν ήταν πλήρως ενημερωμένη για τις τελευταίες έρευνες σχετικά με την ομοκυστεΐνη και τη σημασία της.
- Η αγωγή με διατροφικές συστάσεις, φυσικά συμπληρώματα και σκευάσματα είναι απλούστερη και φθηνότερη
- Τέλος, ορισμένες μελέτες που δεν έδειξαν όφελος από τη μείωση της ομοκυστεΐνης είχαν μεθοδολογικά προβλήματα ή πολύ σύντομη διάρκεια παρακολούθησης για να φανούν τα μακροπρόθεσμα οφέλη, με αποτέλεσμα να παρερμηνεύεται η σημασία της.
Φυσικοί τρόποι μείωσης της ομοκυστεΐνης
Βιταμίνες του συμπλέγματος Β
• Φυλλικό οξύ (Β9) · Δόση: 400-800 μcg ημερησίως · Πηγές: πράσινα φυλλώδη λαχανικά, όσπρια, εσπεριδοειδή · Η μεθυλιωμένη μορφή (5-MTHF) είναι πιο αποτελεσματική για άτομα με μεταλλάξεις MTHFR
• Βιταμίνη Β12 · Δόση: 500-1000 μcg ημερησίως · Πηγές: κρέας, ψάρια, αυγά, γαλακτοκομικά · Η μεθυλκοβαλαμίνη είναι η προτιμητέα μορφή
• Βιταμίνη Β6 · Δόση: 10-50 mg ημερησίως · Πηγές: κοτόπουλο, ψάρια, πατάτες, μπανάνες
Μελέτες δείχνουν ότι ο συνδυασμός αυτών των βιταμινών μπορεί να μειώσει την ομοκυστεΐνη κατά 25-30% μέσα σε 4-6 εβδομάδες (Impact of supplementation, 2021).
Άλλα συμπληρώματα
• Μπεταΐνη (TMG) · Δόση: 1-6 γραμμάρια ημερησίως · Πηγές: παντζάρια, σπανάκι, quinoa, προϊόντα ολικής άλεσης · Αυξάνει την οξύτητα του στομάχου με αποτέλεσμα την αποτελεσματικότερη διάσπαση των πρωτεΐνών και την απορρόφηση της βιταμίνης Β12. Έρευνες δείχνουν μείωση της ομοκυστεΐνης κατά 10-20% (Olthof et al., 2013)
• Χολίνη · Δόση: 425-550 mg ημερησίως · Πηγές: αυγά (ειδικά οι κρόκοι), συκώτι, ψάρια, καρύδια · Πρόδρομος της μπεταΐνης που βοηθά στη μεθυλίωση
• N-Ακετυλοκυστεΐνη (NAC) · Δόση: 600-1200 mg ημερησίως · Βοηθά στη μετατροπή της ομοκυστεΐνης σε κυστεΐνη και γλουταθειόνη
Αλλαγές σε διατροφή και συνήθειες για μείωση της ομοκυστεΐνης
Ένα αποτελεσματικό διατροφικό πρόγραμμα για τη μείωση της ομοκυστεΐνης θα πρέπει να περιλαμβάνει καθημερινά τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνες Β και μεθυλιωτικούς παράγοντες. Τροφές όπως αυγά, σαλάτες όπως σπανάκι και ρόκα, ορισμένα δημητριακά ολικής άλεσης, κοτόπουλο, λιπαρά ψάρια, όσπρια, μπρόκολο, ξηροί καρποί (ιδίως αμύγδαλα και καρύδια), σκούρα σοκολάτα (70% και πλέον κακάο), εποχικά λαχανικά και φρούτα, συνδυάζουν κατάλληλες επιλογές.
Στην αγορά μπορούμε επίσης να βρούμε σε μορφή ταμπλετών ή καψουλών φόρμουλες που θα έχουν τον όρο homocysteine και θα συνδυάζουν όλα τα συστατικά που συμμετέχουν στο μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης. Μπορούμε να το εντάξουμε στις συνήθεις λήψεις σκευασμάτων για 3 μήνες και με μια απλή αιματολογική εξέταση και απλές παρεμβάσεις στη διατροφή μας να παρακολουθήσουμε την πρόοδό μας.
Η τακτική άσκηση αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα για τη μείωση της ομοκυστεΐνης. Μελέτες δείχνουν ότι 30 λεπτά αερόβιας άσκησης 5 φορές την εβδομάδα, σε συνδυασμό με 2-3 προπονήσεις αντίστασης εβδομαδιαίως, μπορούν να μειώσουν την ομοκυστεΐνη έως και 15%. Ακόμα κι αν κάποιος δεν μπορεί να ακολουθήσει ένα τόσο τακτικό πρόγραμμα άσκησης, η ένταξή της θα έχει σημαντικά οφέλη.
Η διαχείριση του στρες είναι εξίσου σημαντική, καθώς το χρόνιο στρες αυξάνει την ομοκυστεΐνη. Τεχνικές όπως ο διαλογισμός, η γιόγκα, οι αναπνευστικές ασκήσεις και ο επαρκής ύπνος (7-9 ώρες) συμβάλλουν στη μείωσή της.
Είναι επίσης σημαντικό να αποφεύγονται παράγοντες που αυξάνουν την ομοκυστεΐνη:
- Το κάπνισμα όχι μόνο αυξάνει την ομοκυστεΐνη αλλά και καταστρέφει τις βιταμίνες Β.
- Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ εμποδίζει την απορρόφηση βιταμινών, ενώ περισσότερα από 4 φλιτζάνια καφέ ημερησίως μπορεί να αυξήσουν την ομοκυστεΐνη.
- Το κόκκινο κρέας, που είναι πλούσιο σε μεθειονίνη, θα πρέπει να περιοριστεί σε 1-2 φορές εβδομαδιαίως.
Πότε να ελέγξουμε την ομοκυστεΐνη στον οργανισμό μας
Ο έλεγχος της ομοκυστεΐνης συνιστάται ιδιαίτερα αν:
- έχουμε οικογενειακό ιστορικό καρδιαγγειακών νοσημάτων,
- είμαστε άνω των 50 ετών,
- έχουμε διαβήτη ή μεταβολικό σύνδρομο,
- πάσχουμε από κατάθλιψη ή προβλήματα μνήμης,
- ακολουθούμε vegan ή vegetarian διατροφή (λόγω κινδύνου έλλειψης Β12),
- έχουμε χρόνιες γαστρεντερικές διαταραχές που επηρεάζουν την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών,
- ή λαμβάνουμε φάρμακα που επηρεάζουν το μεταβολισμό του φυλλικού οξέος όπως η μεθοτρεξάτη.
Ολιστική προσέγγιση
Εάν μετά από μια εξέταση διαπιστώσουμε αυξημένα επίπεδα ομοκυστεΐνης, εκτός από πρόσθετες εξετάσεις που μπορεί να μας προτείνει ο γιατρός μας, έχουμε τη δυνατότητα να αξιολογήσουμε φυσικούς παράγοντες και συνήθειες ώστε να την μειώσουμε.
Με στοχευμένα συμπληρώματα, αλλαγές στη διατροφή και την καθημερινότητα, τεχνικές διαχείρισης στρές και παρακολούθηση της προόδου μπορούμε να διατηρήσουμε θετικά αποτελέσματα.
Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η ομοκυστεΐνη είναι ένας από τους πιο υποτιμημένους αλλά σημαντικούς δείκτες υγείας. Σε αντίθεση με άλλους παράγοντες κινδύνου που απαιτούν ακριβά φάρμακα με παρενέργειες, η ομοκυστεΐνη μπορεί να ελεγχθεί αποτελεσματικά με απλές διατροφικές παρεμβάσεις και συμπληρώματα.
Βιβλιογραφία και πηγές
- Barter, P. J., & Rye, K. A. (2006). Homocysteine and Cardiovascular Disease. Circulation Research, 99(6), 565-566.
- Byrne, P., Demasi, M., Jones, M., Smith, S. M., O’Brien, K. K., & DuBroff, R. (2022). Benefits of statins may have been overstated. JAMA Internal Medicine, 183(3), 237-245.
- Dean, L. (2024). Methylenetetrahydrofolate Reductase Deficiency. In: Pratt VM, Scott SA, Pirmohamed M, et al., editors. Medical Genetics Summaries. National Center for Biotechnology Information (US).
- Impact of supplementation with vitamins B6, B12, and/or folic acid on the reduction of homocysteine levels in patients with mild cognitive impairment: A systematic review. (2021). International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(11), 5641.
- Karolczak, K., & Watala, C. (2021). Melatonin as a Reducer of Neuro- and Vasculotoxic Oxidative Stress Induced by Homocysteine. Antioxidants, 10(8), 1178.
- Levin, B. L., & Varga, E. (2016). MTHFR: Addressing Genetic Counseling Dilemmas Using Evidence-Based Literature. Journal of Genetic Counseling, 25(5), 901-911.
- Li, L., Wang, J., Li, J., Li, M., Wang, J., Long, T., et al. (2024). Effect of plasma homocysteine on cardiometabolic multimorbidity among Chinese adults. Frontiers in Nutrition, 11, 1522212.
- Malhotra, A. (2025). Commercial interests are distorting evidence behind statins. NAD News. Retrieved from nad.com
- Olthof, M. R., & Verhoef, P. (2013). Betaine supplementation decreases plasma homocysteine in healthy adult participants: a meta-analysis. Journal of Nutrition, 143(5), 541-548.
- Olthof, M. R., van Vliet, T., Boelsma, E., & Verhoef, P. (2003). Low Dose Betaine Supplementation Leads to Immediate and Long Term Lowering of Plasma Homocysteine. Journal of Nutrition, 133(12), 4135-4138.
- Unadkat, S. V., Padhi, B. K., Bhongir, A. V., et al. (2024). Association between homocysteine and coronary artery disease—trend over time and across the regions: a systematic review and meta-analysis. Egyptian Heart Journal, 76, 29.
- Witucki, Ł., & Jakubowski, H. (2024). Homocysteine Metabolites Impair the PHF8/H4K20me1/mTOR/Autophagy Pathway. FASEB Journal, 38, e70072.
- Cleveland Clinic. (2021). Homocysteine: Function, Levels & Health Effects. Retrieved from my.clevelandclinic.org
- Linus Pauling Institute, Oregon State University. (2025). High Homocysteine. Retrieved from lpi.oregonstate.edu